Psychologia w projektowaniu graficznym. Jak widzą ludzie?

W sieci można natknąć się na wiele artykułów o szeroko pojętym projektowaniu interfejsów aplikacji internetowych i mobilnych. Niektóre z nich oparte są o własne doświadczenie autorów, inne opisują już znane, powszechnie akceptowalne wzorce projektowe. Zdarzają się też takie, które bazują na “innowacyjnych” rozwiązaniach z portali takich jak Dribble lub Behance.

W tej publikacji, chciałbym skupić się wiedzy naukowej ze świata psychologii poznawczej i tym samym zaprezentować Ci kilka praktycznych przykładów, jak możesz wykorzystać ją podczas tworzenia interfejsu dla Twojego projektu.

Zrozumienie tego, jak ludzie postrzegają kolory, kształty, a nawet twarze jest niezwykle ważne w projektowaniu użytecznych i przyjaznych dla użytkownika interfejsów graficznych.

Przedstawię Ci dziś fazy spostrzegania.

Faza 1. Rejestracja sensoryczna

W fazie rejestracji sensorycznej, zewnętrzne bodźce stają się impulsem nerwowym docierającym do naszego mózgu. Dzięki detektorom cech, impulsy te bardzo często zawierają informacje o konkretnych atrybutach spostrzeżonego obiektu, takich jak kształt, kolor i rozmiar.

Detektorami cech są pojedyncze neurony - lub grupy neuronów - w mózgu, które kodują percepcyjnie znaczące bodźce. We wczesnych fazach sensorycznych detektory mają zwykle proste właściwości; później stają się coraz bardziej złożone, ponieważ funkcje, na które odpowiadają, stają się coraz bardziej specyficzne.

Źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Feature_detection_(nervous_system)

Każdy z posiadanych przez nas detektorów cech wyspecjalizowany jest w odbiorze jednej właściwości spostrzeganego obiektu. Możemy tutaj wyróżnić detektory ruchu, detektory barwy, detektory kształtu itd. Każdy z nich reaguje na inną cechę obiektu. Według Lindsaya i Normana (1984), detektory te mogą znajdować się w narządach zmysłowych lub w wyższych piętrach układu nerwowego.

Warto również zaznaczyć, że proces rejestracji sensorycznej zachodzi podświadomie, wszystkie informacje na tym etapie są dla naszej świadomości jeszcze niedostępne.

Jak umysł rozpoznaje kształt?

Kanadyjski psycholog Donald O. Hebb, zaprezentował w swojej książce “A textbook of psycholgy” teorię opartą o sekwencje fazowe oraz procesy zachodzące w komórkach mózgowych. Według tej teorii, schemat spostrzegania kształtu takiego jak prostokąt, rozpoczyna się od wykrycia elementarnych cech odpowiadających za jego budowę.

W tym przykładzie spostrzeganie rozpoczyna się od percepcji pierwszego z wierzchołków prostokąta, przechodząc do następnego aż do momentu, gdy oko zatrzyma się w miejscu, w którym rozpoczęto proces spostrzegania. Podczas skanowania obiektu innego typu, wzrok może zatrzymać się na innych, istotnych krzywiznach.

Cały proces, w którym otrzymujemy informacje na temat kształtu danego obiektu, nazywamy sekwencją fazową.

Faza 2. Ewaluacja emocjonalna

Ewaluacja emocjonalna pomaga nam w zdecydowaniu o emocjonalnym ładunku odebranego bodźca. Ten podświadomy proces rozpoczyna się w strukturach podkorowych, które odpowiedzialne są odczuwanie i przetwarzanie emocji.

Detektor twarzy

Nawiązując do poprzednio wspomnianych detektorów cech, istnieje teoria według której ludzie posiadają zdolność do rozpoznawania twarzy, zwaną detektorem twarzy.

Poniższe ćwiczenie w dużym stopniu pokazuje efekt ewaluacji emocjonalnej wywołanej rejestracją sensoryczną z użyciem detektora twarzy.

Spójrz po kolei wyłącznie na środek nosa każdej z przedstawionych niżej twarzy.

Powierzchownie jesteśmy w stanie stwierdzić, która z przedstawionych twarzy wygląda na bardziej sympatyczną, bez potrzeby większego skupienia się na różnicach między nimi, prawda?

Dzieje się tak, ponieważ nasz mózg w trybie natychmiastowym dokonał ewaluacji emocjonalnej w oparciu o charakterystyczne atrybuty wielu bodźców - w tym przypadku rysów twarzy.

W praktyce: Jeżeli jesteś na etapie poszukiwania fotografii, które zostaną użyte w Twoim projekcie, zwróć uwagę na charakter emocjonalny pojawiających się na nich twarzy. Wzbudzenie zaufania od pierwszego wejrzenia jest bardzo ważnym czynnikiem dla naszego mózgu podczas podejmowania decyzji.

Obrona percepcyjna

W 1947r badacze Jerome S. Bruner i Leo Postman przeprowadzili eksperyment, w którym uczestnicy mieli za zadanie przeczytać wyświetlane im słowa tej samej długości. Badacze w tym czasie mierzyli czas potrzebny na przeczytanie każdego ze słów. Podczas eksperymentu zauważyli, że w sytuacji gdy uczestnikom wyświetlono wulgarne wyrazy, czas potrzebny na ich odczytanie znacząco się wydłużył w stosunku do czasu czytania słów o neutralnym znaczeniu. Był to jeden z klasycznych przykładów obrony percepcyjnej.

Obrona percepcyjna – pojęcie związane z psychoanalityczną teorią osobowości, używane do opisu procesu ochrony jednostki przed lękiem, związanym z potencjalną identyfikacją niebezpiecznego bodźca. Wyniki badań nad mechanizmem obrony percepcyjnej mogą być dowodem na wpływ oddziaływania sił motywacyjnych lub psychodynamicznych na ludzi. Według nich istnieje znaczące prawdopodobieństwo, że jednostki mogą w nieświadomy, selektywny sposób odrzucać i reagować na dane bodźce emocjonalne. Oznacza to na przykład, że kłopotliwa dla jednostki treść ma duże szanse, by zostać wypartą […]

Źródło: http://kanonpojecpsychologicznych.pl/encyclopedia/obrona-percepcyjna/

W praktyce: Nawet w sytuacji, gdy za pomocą słów chcesz przekazać coś dramatycznego w odbiorze, uważaj na język, którym się posługujesz. Użycie drastycznych słów może wcale nie oznaczać, że odbiorca zapamięta to na dłużej.

Faza 3. Rozpoznanie treści bodźca

W tej fazie przypisujemy zarejestrowany bodziec do istniejących w naszym umyśle kategorii. Każdy z nas posiada ustrukturyzowane wzorce, które w różnym stopniu mogą odpowiadać rejestrowanym bodźcom. Nasz mózg przypisuje odebrane bodźce do kategorii, która najlepiej je opisuje.

Oznacza to, że w momencie naszego skupienia na bodźcu takim jak kształt, zdjęcie lub treść, nasz umysł przez cały czas przeszukuje pamięć i poprzednio ustanowione schematy w poszukiwaniu istniejącej kategorii, która najdokładniej opisuje odebrany bodziec. Im więcej bodźców, tym dłużej trwa dopasowanie.

Możemy wyobrazić to sobie w prosty sposób, odwołując się ponownie do twarzy. Wyobraźmy sobie, że poszukujemy opiekunki do dziecka…

Nie wiemy, jak ta osoba zachowuje się podczas imprez lub będąc sama z dzieckiem. Mimo tego, szukając opiekunki do dziecka, chcemy uzyskać jak największą pewność, że nasza decyzja była racjonalna i odpowiedzialna. W umyśle kształtuje się obraz kategorii opiekunka do dziecka, która zawiera zestaw dopasowań zebranych na podstawie istniejących schematów.

Faza 4. Znaczenie metaforyczne

Wszystko co widzimy, nie zawsze jest tak oczywiste, jak nam się wydaje. Nasza zdolność do przetwarzania informacji jest ściśle powiązana z kulturą i środowiskiem, w którym żyjemy lub przyszło nam się wychować, a także przeżytymi wcześniej wydarzeniami.

Metafory są analogiami, które pozwalają nam na odwzorowanie jednego doświadczenia w terminologii innego doświadczenia, a tym samym na zrozumienie złożonych tematów lub nowych sytuacji (VOSNIADOU i ORTONY 1989).

Źródło: http://www.qualitative-research.net/index.php/fqs/article/viewArticle/1090/2387

Symbole, których używamy na codzień są dla nas oczywiste i zrozumiałe, ale zawsze należy sprawdzić ich znaczenie w innych kulturach.

Gest rogów koziorożca

W Stanach Zjednoczonych używany jako symbol aprobaty, przez artystów rocka uznany jako odpowiednik zwrotu “dawać czadu”.

We Włoszech, Brazylii, Kolumbii, Portugalii i Hiszpanii używany do zwrócenia mężczyźnie uwagi, że jego partnerka go zdradza (doprawia rogi).

W Polsce bywa kojarzony z symbolami satanistycznymi.

To tylko jeden z przykładów, ale doskonale obrazuje, że nie należy ignorować faktu istnienia fazy znaczenia metaforycznego w kierowanych komunikatach. Stanowi ona istotny etap naszych procesów spostrzegania.

Jako projektanci, jesteśmy zobligowani do upewnienia się, że rozumienie metaforyczne jest jednolite wśród naszej grupy docelowej w wybranej kulturze i lokalizacji geograficznej. Warto o tym pamiętać, gdy zabieramy się za projektowanie symboli graficznych, takich jak ikony.

Podsumowanie

Fazy spostrzegania są jedną z wielu teorii, ale niewątpliwie pomogą w zrozumieniu tego jak dostrzegamy docierające do nas bodźce. Wiedza ta może być sprytnie użyta podczas projektowania interfejsów graficznych i usług. Psychologia poznawcza daje nam możliwość zrozumienia, jak działa większość powszechnie używanych wzorców projektowych oraz wspomoże w wypracowywaniu nowych. Zadbaj, aby Twoja kreatywność bazowała na filarach solidnej wiedzy.

Źródła:

Bruner, J.S., Postman, L. (1947). Emotional selectivity in perception and reaction. Journal of Personality, 16, 16, 70–77.

Bruner, J. S. (1973). Beyond the Information Given: Studies in the Psychology of Knowing. New York: W. W. Norton & Company Incorporated.

Hebb, D.O. ( 1972 ). Textbook of psychology. Philadelphia: Saunders.

Lindsay, P. H., & Norman, D. A. (1977). Human information processing: An introduction to psychology. New York: Academic Press.

Maruszewski, T. (2011). Psychologia poznania. Gdańsk: GWP.

Oman, A. (1987). The psychophysiology of emotion: An evolutionary-cognitive perspective. Advances in Psychophysiology, 2, 79–127.

Sternberg, S. (1969). The discovery of processing stages: Extensions od Donder’s method. Acta Psychologica, 30, 276–315.